از پیامبر اعظم(ص) پرسیدند: «غرباء» چه کسانی هستند؟ حضرت فرمود: کسانی که از امت من هستند و سنت مرا زنده می‌دارند، که مردم آن سنت‌ها را فراموش کرده و از بین برده‌اند.
حجت‌الاسلام امیرعلی حسنلو (مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخ‌گویی به شبهات حوزه علمیه قم): از آن رو که امام رضا ـ علیه‌السلام ـ در عصری می‌زیست که از چند جهت مظلومیت آن حضرت نمایان شد که شاید بتوان گفت دلایل ملقب شدنش به لقب «غریب‌الغربا» از این عوامل نشأت می‌گرفت.
1. امام با حاکمی چون مأمون مواجه شد. مأمون فردی بود که تظاهر به دوستی اهل بیت می‌نمود اما سیاستی در پیش گرفت که نمایش حب اهل بیت (ع) نموده ولی در باطن در مهجوریت اهل بیت کوشید.
ابتدا امام را از مدینه که وطن محبوبش بود به اجبار به سوی مرو فراخواند و امام ناچار بود که از این دعوت استقبال کند از آن جهت وقتی خواست به سوی مرو حرکت کند اهل بیت ـ علیهم‌السلام ـ خود را خواند و گفت برای من گریه کنید دیگر مرا نخواهید دید. (محمد بن یعقوب کلینی، کافی، تهران، داراالکتب الاسلامیه، ج4، ص147 و ج4، ص581)
وقتی امام از این مسافرت به این شکل سخن گفت روشن می‌شود که غربت آن حضرت قطعی بوده است.
2. پس از امام کاظم –علیه‌السلام- عده‌ای به نام واقفه که از شیعیان آن حضرت و پدرش بودند به انکار امامت امام رضا ـ علیه‌السلام ـ می‌پرداختند و بین شیعه اختلاف افکندند و امام از این قضیه بسیار غمناک و اندوهگین شد، و آنان به رهبری علی بن حمزه بطائنی شیعه را در این دوره به سختی پراکنده ساخت و دل امام را به سختی رنجاند و از این جهت امام در حقش نفرین کرد. (محمد بن یعقوب کلینی، کافی، تهران، داراالکتب الاسلامیه، ج4، ص147 و ج4، ص581)
این مسئله نیز از وجوه غربت امام بود و شیعه را محدود کرد.
3. شاید علت دیگر این است که جمعی از شیعه مدعی شدند که امام بعد از تو منقرض شود، چون تو نسلی و فرزندی بعد از خود نداری، با وجود اینکه امام جواد متولد شده بود، و امام رضا ـ علیه‌السلام ـ او را به عنوان جانشینی خود معرفی می‌کرد و آنان منکر وجود فرزند برای امام بودند، اگر کسی فرزند داشته باشد و عده‌ای چنین ادعا کنند که او فرزند تو نیست، حتی خویشان امام نیز چنین ادعا کردند که تو فرزندی نداری، از نظر روحی و روانی این مسئله برای هر کس بسیار سخت است، چه رسد اینکه نسبت به امام معصوم چنین ادعایی کنند، غربتی از این بالاتر که خویشاوندان درباره امام چیزی را ادعا کنند که منکر مقام امامت متصل و برتری آن حضرت بوده و حضرت را به دروغ متهم سازند، چون لازمه کار آنها نسبت دروغ به امام بود که از امام خواستند نسب شناس و قیافه شناس دعوت کند برای تایید فرزندی امام جواد.
4. وجه دیگر غربت این است که خود حضرت خود را هنگام وداع اهل بیت (ع) غریب نامید «زرنی اخرج من جوار جدی فاموت فی غربة...». (مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، دارالوفاء، ج49، ص117؛ شیخ صدوق، عیون، ج2، ص217)
5. وجه دیگر غربت امام رضا ـ علیه‌السلام ـ این بود چون امام مثل دیگر ائمه ـ علیهم‌السلام ـ با همه علوم الهی که در سینه داشت و برتری آن حضرت به تمام مردم جهان روشن شد و در مناظرات مختلف علمی بر همه دانشمندان چیره شد اما با همه آشکار شدن فضائلش، مردم درباره آن حضرت چنان که باید قدر ندانستند، اگر چه بیشتر این هجران و غربت از طرف مأمون و عباسیان در حق حضرت روا شد.
6. امام رضا (ع) در دیارغریب و به دور از فرزندان و خویشان و خانواده به شهادت رسید؛ در حالی که مورخین درباری، شهادت امام به دست مامون را مرگ طبیعی جلوه دادند.
اگر همه این دلایل را جمع بندی کنیم، امام رضا ـ علیه‌السلام ـ غریب الغربا بوده و قدرش برای مردم آن چنان که باید شناخته نشده است و هنوز نیز این غربت با وجود احترام خاص ایرانیان و داشتن گنبد و بارگاه با شکوه ادامه دارد.
غیر از امام رضا ـ علیه‌السلام ـ امام حسین ـ علیه‌السلام ـ نیز در کلام ائمه، لقب غریب خوانده شد.
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ آن حضرت را غریب خوانده است. (محمد بن یعقوب کلینی، کافی، تهران، داراالکتب الاسلامیه، ج4، ص147 و ج4، ص581)
از پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ پرسیدند، غرباء چه کسانی هستند؟ حضرت فرمود: کسانی که از امت من هستند و سنت مرا زنده می‌دارند، که مردم آن سنت‌ها را فراموش کرده از بین برده‌اند.
با استفاده از مفهوم این روایت، پیامبراکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ همه ائمه را که بهترین زنده کنندگان سنت نبوی بوده‌اند غریب نامیده‌اند. (ابن بطریق، العمده، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407ق، ص435)
درباره امام حسین ـ علیه‌السلام ـ نیز چنین آمده «السلام علی خامس اصحاب الکساء السلام علی غریب الغرباء السلام علی الشهید الشهداء...». (محمد بن مومن مشهدی المزار، تحقیق جواد القیومی، نشر قیوم، 1419ق، ص497)
هم چنین در زیارت وداع شهداء کربلا و امام حسین ـ علیه‌السلام ـ چنین آمده است: «السلام علیک یا غریب الغرباء....». (ابن طاووس، اقبال الاعمال، مکتب الاعلام الاسلامی، 1416ق، ج3، ص347)
